Günlük besinlerde hangi organik moleküllerin (karbonhidrat, yağ, protein vb.) bulunduğunu anlamak için:
Besin etiketine bakılır: Paketli ürünlerin arkasında “Besin Değerleri” tablosu vardır. Burada genellikle; Karbonhidrat (şekerler), Yağ, Protein miktarları gram (g) cinsinden yazılıdır. Böylece hangi besinde hangi organik molekülden ne kadar olduğu anlaşılır.
Besinin türüne göre tahmin yapılabilir: Tatlılar, ekmek, makarna → karbonhidratça zengindir. Et, yumurta, süt ürünleri → proteince zengindir. Yağlar, çekirdek, fındık, ceviz → yağ yönünden zengindir.
Laboratuvar ortamında kimyasal testler yapılabilir: Lugol (iyot) çözeltisi → nişasta (kompleks karbonhidrat) var mı bakılır. Benedict çözeltisi / Fehling çözeltisi → glikoz gibi indirgen şekerler var mı bakılır. Biyüret testi → protein var mı bakılır. Kahve filtresi testi, kağıtta şeffaf leke → yağ var mı bakılır.
Özet cümle: Besinlerdeki organik moleküller etiketlerden, besinin türünden ve laboratuvar ortamında yapılan kimyasal testlerden yararlanılarak anlaşılabilir.
Süt ve süt ürünlerinde temel karbonhidrat laktozdur (bir çeşit şekerdir). Laktoz, indirgen şeker özelliği gösterir, bu yüzden bazı kimyasal ayıraçlarla tespit edilebilir.
Kullanılan ayıraçlar:
Benedict çözeltisi: İndirgen şekerlerin (örneğin glikoz, laktoz gibi) varlığını araştırmak için kullanılır. Besin örneği Benedict çözeltisi ile karıştırılıp ısıtılır. Eğer indirgen şeker varsa, çözelti mavi renkten yeşil, sarı, turuncu veya tuğla kırmızısına döner.
Fehling çözeltisi (Fehling A ve Fehling B): Yine indirgen şekerleri belirlemede kullanılır. Süt veya süt ürünü örneği Fehling çözeltileri ile karıştırılıp ısıtıldığında, indirgen şeker varsa kırmızımsı çökelti oluşur.
Not: Lugol çözeltisi nişastayı test eder; süt ve çoğu süt ürününde nişasta değil, şeker (laktoz) bulunduğu için süt karbonhidratı tespitinde daha çok Benedict veya Fehling kullanılır.
Özet: Süt ve süt ürünlerindeki karbonhidratların (laktoz gibi şekerlerin) belirlenmesinde Benedict ve Fehling çözeltileri gibi indirgen şeker ayıraçları kullanılır.
Organik Moleküllerin Tayininde Kullanılan Ayıraçları
► Besinlerdeki organik moleküllerin belirlenmesine yönelik süreçler hem biyoloji hem de kimya disiplinleri için önemlidir.
► Tüketilen besinlerin içeriğinde bulunan organik moleküllerin tayini ayıraç (indikatör) adı verilen moleküllerle yapılır.
► Ayıraçlar tespit edilmek istenen moleküllerle etkileşime girerek renk değiştirir. Böylece belirli bir karışım içerisinde istenilen bileşiğin varlığı tespit edilebilir.
► Organik moleküllerin ayıraçları endüstride geniş bir kullanım alanına sahiptir.
► Özellikle gıda endüstrisinde ürünlerin bileşimlerini ve kalitelerini kontrol etmek için kullanılır.
► Nişasta içeriğini belirlemek için Lugol testi, protein içeriğini ölçmek için biüret testi yaygın olarak kullanılmaktadır.
► İlaç endüstrisinde ilaç bileşenlerinin saflığını ve etkinliğini kontrol etmek, kozmetik sektöründe ise ürün formülasyonlarının doğruluğunu ve kalitesini doğrulamak için ayıraçlardan yararlanılır.
| En Sık Kullanılan Ayıraçlar Tablosu | ||
| Tanınacak Maddeler | Kullanılacak Ayıraç İsmi | Maddenin Ayraca Verdiği Tepkime |
| Protein | Biüret Ayıracı | Mor renk verir. |
| Protein | Nitrik Asit | Sarı renk verir. |
| aa.ile | Fenol Kırmızısı | Açık sarı renk verir. |
| Glikoz | Benedict veya Fehling Çözeltisi (Isıtılırsa) | Kiremit Kırmızısı renk verir. |
| Nişasta | İyot (Lugol) Çözeltisi | Mavi - Mor renk verir. |
| Selüloz | İyotlu Çinko Klorür | Açık Mavi - Yeşil renk verir. |
| Glikojen | İyot (Lugol) Çözeltisi | Kahverengi - Kırmızı renk verir. |
| Yağ | Eter + Kağıt | Saydam leke oluşur. |
| Yağ | Sudan III | Kırmızı renk verir. |
| Yağ Asidi | Fenol Kırmızısı | Açık sarı renk verir. |
| Baz | Turnusol Kağıdı | Mavi renk verir. |
| Baz | Kongo Kırmızısı | Kırmızı renk verir. |
| Baz | Fenol Kırmızısı | Kırmızı renk verir. |
| Asit | Turnusol Kağıdı | Mavi renk verir. |
| Asit | Kongo Kırmızısı | Kırmızı renk verir. |
| Asit | Fenol Kırmızısı | Kırmızı renk verir. |
| Soda (CO2'li Su) | Fenol Kırmızısı | Sarı renk verir. |
| Soluk Üfleme | Fenol Kırmızısı | Sarı renk verir. |
| Kireç Suyu | Asit | Değişme olmaz. |
| CO2'nin Tanınması | ||
| Kireç Suyu | Soda (CO2) | Bulanma, beyaz çökelek oluşur. |
|
CO2 + Ca (OH)2 ------ CaCO3 + H2O ve Bulanıklık (Kireç Suyu) (Kireç Taşı) |
||
|
CO2 + Ba (OH)2 ------ CaCO3 + H2O ve Bulanıklık (Baryum Hidroksit) |
||
|
CO2 + 2 KOH ------ K2CO3 (Potasyum Hidroksit) (Potasyum Karbonat) |
||
Karbonhidratlar İçin Kullanılan Ayıraçlar ve Renk Değişimleri
Nişasta İyot çözeltisi (Lugol) Mavi-mor
Glikojen İyot çözeltisi (Lugol) Kahverengi-kırmızı
Selüloz İyotlu çinko klorür Açık mavi veya yeşil
Glikoz, Fruktoz Benedict çözeltisi Kiremit kırmızısı
Glikoz, Fruktoz Fehling çözeltisi Kiremit kırmızısı veya turuncu
Monosakkaritler Barfoed (Barfed) reaktifi Kırmızı
Özet: Nişasta var mı? → İyot çözeltisiyle mavi-mor renk oluşuyorsa, nişasta vardır. Glikoz veya fruktoz var mı? → Benedict veya Fehling çözeltisi ile ısıtıldığında kiremit kırmızısı veya turuncu renk alıyorsa, glikoz/fruktoz içerir. Monosakkaritler var mı? → Barfoed reaktifi ile kırmızı renk oluşuyorsa, monosakkarit içerir.
Proteinler İçin Kullanılan Ayıraçlar ve Renk Değişimleri
Amino Asitler Ninhidrin reaktifi Sarı veya mor (amino asit çeşidine göre)
Proteinler Nitrik asit Sarı
Proteinler Fehling çözeltisi Menekşe rengi
Proteinler Biüret (Biüre) reaktifi Açık mavi veya mor
Proteinler Commassie mavisi G-250 Mavi
Özet: Protein içeriyor mu? → Biüret testi ile açık mavi veya mor renk oluşuyorsa, protein içerir. Amino asit var mı? → Ninhidrin reaktifi ile sarı veya mor renk değişimi gözleniyorsa, amino asit içerir. Proteinlerin varlığı nasıl kesinleşir? → Nitrik asit ile sarı, Fehling ile menekşe rengi oluşuyorsa, protein tespit edilmiştir.
Yağ (Lipit) İçin Kullanılan Ayıraçlar ve Renk Değişimleri
Yağlar Sudan III ve Sudan IV çözeltisi Kırmızı veya turuncu
Yağlar Sudan kırmızısı Kırmızı
Doymamış Yağlar Osmik asit Siyah veya koyu kahverengi
Özet: Yağ içeriyor mu? → Sudan III veya Sudan IV ile kırmızı/turuncu renk oluşuyorsa, yağ içerir. Doymamış yağ içeriyor mu? → Osmik asit testi ile siyah veya koyu kahverengi renk oluşuyorsa, doymamış yağ bulunur.
2.Tema 5.Etkinliğin Çözümlü Örneğini görüntülemek için tıklayın.
Analitik Dereceli Puanlama Anahtarını görüntülemek için tıklayın.
Deney Tasarlama Formunu görüntülemek için tıklayın.
Grup Değerlendirme Formunu görüntülemek için tıklayın.
Öz Değerlendirme Formunu görüntülemek için tıklayın.
1. Hangi kutucuklardaki besinler protein içerir?
Protein içeren besinler: C, Ç, G, H, İ (Nohut, et, süt, bakla, yumurta)
2. Hangi kutucuklardaki ayıraçlar karbohidratla renk değişimi gösterir?
Karbonhidratı gösteren ayıraçlar: Ğ, L, M (İyot – nişasta; Benedict ve Fehling – indirgen şekerler)
3. Hangi kutucuklardaki ayıraçlar yağlarla kırmızı renk verir?
Yağlarla kırmızı renk veren ayıraç: I (Sudan III)
4. Hangi kutucuklardaki besinler karbohidrat içerir?
Karbonhidrat içeren besinler (özellikle bu düzeyde vurgulananlar): B, C, F, G, H (Makarna, nohut, patates, süt, bakla)
5. Hangi kutucuklardaki ayıraçlar proteinlerle renk değişimi gösterir?
Proteini gösteren ayıraç: K (Biüret)
6. Hangi kutucuklardaki ayıraçlar karbohidratlarla kiremit kırmızısı renk verir?
Kiremit kırmızısı (tuğla kırmızısı) renk verenler: L, M (Benedict ve Fehling çözeltileri)