Soyağaçları
► Genetik bilimciler tarafından geliştirilmiş anne, baba, çocuk ve aralarında kan bağı bulunan akrabalar arasında belirli bir karakterin kuşaktan kuşağa geçişini açıklayan şemaya soyağacı denir.
► Soyağacında kare şeklinde gösterilen bireyler erkekleri, daire şeklinde gösterilen bireyler dişileri temsil etmektedir.
► Bunların arasındaki yatay çizgi evlilik bağını, bu çizginin altında bulunanlar soldan sağa doğum sırasına göre çocukları temsil etmektedir.
► İncelenecek özelliği fenotipte gösteren bireyler renkli ya da taralı olarak belirtilir.
► Soyağacı sorularında, verilen özellikler tek tek denenir.
► Sorularda verilen;
Otozomal baskın alelin gösterimi A
Otozomal çekinik alelin gösterimi a
Otozomal eşbaskın alellerin gösterimi AB, Mn şeklinde ifade edilir.
► X kromozomu üzerinde taşınan çekinik alellin gösterimi Xa, baskın alellin gösterimi XA şeklindedir.
► Y kromozomu üzerinde taşınan çekinik alelin gösterimi Ya, baskın alellin gösterimi YA şeklindedir.
► Soyağacında verilen çekinik özelliklerin genotipleri kesin bellidir. Çünkü kesin homozigottur. Bu nedenle fenotiplerine bakarak genotiplerini; aa, Xa Xa şeklinde yazarız.
► Kalıtımda çekinik fenotipteki bireyler tek çeşit genotipe sahiptir. Bu genotip homozigottur. Heterozigot durum görülmez.
► Fenotipi baskın olan bireylerde ise en az bir tane baskın gen bulunur. Genotipin homozigot (AA) ya da heterozigot (Aa) olduğunu anlamak için anne ve babanın genotiplerine bakılır.
► Eğer soyağacında olmaması gereken bir özellik ortaya çıkmışsa bu durumda mutasyondan söz edilebilir.
Soru: Otozomal çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler aşağıda verilen soyağacında renkli olarak gösterilmiştir. Soyağacında yer alan bireylerin genotiplerini yazınız. Kaç numaralı birey ya da bireylerin genotipi kesin olarak bilinemez?
Çözüm:
► Çekinik özelliğin fenotipte ortaya çıkabilmesi için homozigot durumda olması gerekir.
► Çekinik özellik bakımından renkli olarak verilen bireylerin genotipi aa, renkli olmayan bireylerin genotipi ise AA veya Aa’dır.
► Soyağacında renkli olarak gösterilen bireyler, bu özellik açısından çekinik fenotiplidir ve genotipi aa'dır. 1 ve 2 numaralı bireylerin çekinik özelliği fenotiplerinde gösteren erkek çocukları olmuştur.
► Bu nedenle 1 ve 2 numaralı bireyler bu özellik bakımından çekinik fenotipe sahip oldukları için heterozigottur (Aa).
► 3 numaralı bireyin ebeveynleri olan 1 ve 2 numaralı bireyler heterozigot olduğundan 3 numaralı birey AA veya Aa genotipli olabilir.
► 4 ve 5 numaralı bireyler bu özellik bakımından çekinik fenotipe sahip oldukları için heterozigottur (Aa).
► 6 numaralı bireyin ebeveynleri olan 4 ve 5 numaralı bireyler heterozigott olduğundan 6 numaralı birey AA veya Aa genotipli olabilir.
► Sonuç olarak 3 ve 6 numaralı bireylerin genotipi kesin olarak bilinemez.
Soru: Aşağıdaki soyağacında X'e bağlı çekinik bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler renkli olarak verilmiştir. Bu özelliği fenotipinde göstermeyen 1, 2, 3, 4 ve 5 numaralı bireylerin genotipi ne olabilir?
Çözüm:
► X'e bağlı çekinik olarak aktarılan bir özelliği genotipinde gösteren dişi bireyler Xa Xa, erkek bireyler Xa Y genotipine sahiptir.
► 1 numaralı birey (anne) taşıyıcı (XAXa) olmalıdır. Çünkü bu özelliği fenotipinde gösteren erkek çocuğu (Xa Y) olmuştur.
► Erkek çocuk anneden Xa alelini alırken babadan Y kromozomunu almıştır.
► 2 numaralı dişi birey sağlam (XAXA) ya da taşıyıcıdır (XAXa).
► 3 numaralı dişi birey taşıyıcıdır (XAXa).
► 4 numaralı erkek birey sağlıklıdır (XAY). 5 numaralı dişi birey taşıyıcıdır (XAXa).
Soru: Otozomal baskın bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler aşağıda verilen soyağacında renkli olarak gösterilmiştir. Buna göre soyağacında yer alan bireylerin genotiplerini yazınız. Kaç numaralı birey ya da bireylerin genotipi kesin olarak bilinemez?
Çözüm:
► Otozomal baskın özellikler, hem homozigot hem de heterozigot durumda fenotipte gözlenir.
► İlgili alelin yalnızca anneden ya da babadan yavrulara aktarılması yeterlidir. Otozomal baskın özellik bakımından renkli olarak verilen bireyler, bu özellik açısından baskın fenotiplidir ve genotipi AA veya Aa, renkli olmayan bireylerin genotipi ise aa’dır.
► Soyağacında renkli olarak gösterilen bireyler baskın özelliği genotipinde göstermeyen bireylerdir (aa).
► Soyağacında renkli olarak gösterilen bireyler, bu özellik açısından baskın fenotiplidir ve genotipi AA veya aa'dır.
► 1 numaralı bireyin sağlıklı çocukları olduğu için heterozigottur (Aa)
► 2 numaralı bireyin annesi heterozigot olduğundan 2 numaralı birey AA veya Aa genotipli olabilir.
► 3, 4 ve 5 numaralı bireylerin genotipi heterozigottur (Aa) Sonuç olarak 3 numaralı bireyin genotipi kesin olarak bilinemez.
► 2 numaralı bireyin genotipi kesin olarak bilinemez.
-
Soru 1.
1128
Yukarıdaki soyağacında;
- 1 ve7 nolu bireyler ARh (+),
- 3 ve 8 nolu bireyler ise ORh (-) dir.
Buna göre;
I. 2 nolu birey AB Rh(+) olamaz.
II. 4 ve 5 nolu bireylerin ikisi de O kan grubu olabilir.
III. 6 nolu birey B Rh(-) olabilir.
Yargılarından hangileri doğrudur?
A. Yalnız I
B. Yalnız ll
C. I ve III
D. ll ve III
E. I, ll ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 2.
6456Aşağıdaki soy ağacı, bir türe ait bitkinin kırmızı ve beyaz çiçekli bireylerinin çaprazlanmasını göstermektedir.
Buna göre, soy ağacında numaralanarak gösterilen bireylerden çiçek rengi bakımından kesinlikle heterozigot (melez döl) olanlar aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?
(Kırmızı çiçekli olmayı sağlayan alel, beyaz çiçekli olmayı sağlayan alele tam baskındır. Alel: Bir genin iki veya daha fazla alternatif formlarından biridir.)
(2012-Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS))
A. I ve III
B. I ve IV
C. IV ve V
D. II, III ve IV
E. III, V ve VI
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 3.
6705
Yukarıdaki soyağacı, eşeye bağlı olarak kalıtılan bir özelliği göstermektedir.
İzlenen özellik bakımından, bu soyağacındaki bireylerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?
(2006-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. 1. ve 6. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri aynıdır.
B. 2. ve 4. bireylerin izlenen özellikle ilgili genotipleri farklıdır.
C. 3. bireyde izlenen özellikle ilgili allel bulunmaz.
D. 5. birey taşıyıcıdır.
E. 7. birey homozigottur.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 4.
6889Aşağıdaki soyağacında X kromozomu üzerindeki çekinik bir alel tarafından kalıtılan özelliğin bir ailedeki kalıtım seyri verilmiştir.
Soyağacında sadece 3 numaralı birey bu özelliği fenotipinde gösterdiğine göre özelliğin kalıtımı ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
(2022-YKS-Temel Yeterlilik Testi (TYT))
A. 1 numaralı bireyin genotipinde bu özellikten sorumlu alel bulunur.
B. 2 numaralı bireyin genotipinde bu özellikten sorumlu alel bulunmaz.
C. 3 numaralı bireye bu özellikle ilgili alel, 2 numaralı bireyden kalıtılmıştır.
D. 4 numaralı bireyin bu özellik bakımından heterozigot genotipte olma olasılığı 1/2’dir.
E. 2 ve 5 numaralı bireylerin bu özellik bakımından genotipleri aynıdır.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 5.
7148Aşağıdaki soyağacında, insanda X kromozomunda çekinik olarak kalıtılan bir özelliği fenotipinde gösteren bireyler (4, 9, 10) koyu renkle belirtilmiştir. Ayrıca 9 numaralı bireyde Turner sendromu da görülmektedir.
Bu soyağacındaki bireylerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
(2013-Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS))
A. 4 numaralı bireye fenotipiyle ilgili alel, 1 numaralı bireyden geçmiştir.
B. 2, 5 ve 7 numaralı bireylerin bu özellikle ilgili genotipleri aynıdır.
C. 8 numaralı birey, bu özellikle ilgili çekinik alel taşımaktadır.
D. 9 numaralı birey, X kromozomunu sadece 6 numaralı bireyden almıştır.
E. 10 numaralı bireye fenotipiyle ilgili alel, 2 numaralı bireyden geçmiştir.
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 6.
1126
Yukarıdaki soyağacında kalıtımı gösterilen özellik;
I. X'e bağlı baskın,
II. X'e bağlı çekinik,
III. Y kromozomuna bağlı,
IV. Otozomal çekinik
Genlerinden hangileri ile taşınabilir?
A. I ve III
B. II ve III
C. II ve IV
D. I, III ve IV
E. I, II, III ve IV
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 7.
7462
Yukarıdaki soy ağaçlarında L ve M özelliklerinin kalıtımı gösterilmiştir.
Bu özelliklerin kalıtım tipleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
L özelliği M özelliği
(2009-Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS))
A. otozomal – baskın otozomal – çekinik
B. otozomal – baskın gonozomal – baskın
C. otozomal – çekinik otozomal – baskın
D. gonozomal – baskın gonozomal – çekinik
E. gonozomal – çekinik gonozomal – baskın
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 8.
6749Akraba evliliklerinde, çekinik alellerle kalıtılan hastalıkların görünme olasılığı yüksektir. Otozomal çekinik olarak kalıtılan bir hastalıkla ilgili soy ağacındaki bazı bireyler numaralandırılmıştır.
Bu kalıtsal hastalığın görülme olasılığının en yüksek olduğu bireyler hangileridir?
A. 1 ve 3
B. 2 ve 4
C. 5 ve 6
D. 3 ve 7
E. 2, 4 ve 5
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 9.
2004Kısmi renk körlüğü X kromozomu üzerindeki çekinik alel tarafından kalıtılan bir hastalıktır. Aşağıdaki soyağacında kısmi renk körü bireylerin tamamı koyu renkle gösterilmiştir.
Buna göre K-L ve M-N çiftlerinin doğacak çocukları ile ilgili
I. K-L çiftinin kız ve erkek çocuklarının kısmi renk körü olma olasılığı eşittir.
II. M-N çiftinin kız çocuklarının tamamında kısmi renk körlüğü aleli bulunacaktır.
III. M-N çiftinin erkek çocuklarının tamamı sağlıklı olacaktır.
Yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
(MEBİ 02.04.2025 TYT Deneme Sınavı)
A. Yalnız I
B. Yalnız II
C. Yalnız III
D. I ve II
E. II ve III
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...
Soru 10.
1441Hemofili X kromozomu üzerindeki çekinik bir alel tarafından kalıtılan bir hastalıktır. Aşağıdaki soyağacında hemofili bireyler koyu renkle gösterilmiştir.
Soyağacında rakamlarla gösterilen bireylerden hangileri kesinlikle taşıyıcıdır?
A. 1 ve 2
B. 3 ve 4
C. 2 ve 5
D. 1, 3 ve 5
E. 1, 2 ve 4
Doğru Cevap İçin Tıklayınız...