Sultan Sazlığı bir sulak alan olduğu için çok verimli ve üretken bir ekosisteme sahiptir.

Canlılara beslenme, üreme ve barınma ortamı sağlar.

Hem tatlı su hem de tuzlu su ekosistemleri bir arada bulunduğu için farklı türlerin yaşamasına imkân verir.

Bu nedenle çok sayıda kuş ve diğer canlı türü burada yaşayabilmektedir.

Ekosistem, belirli bir bölgede yaşayan canlılar (bitkiler, hayvanlar, mikroorganizmalar) ile bunların yaşadığı cansız çevrenin (hava, su, toprak, ışık vb.) bir bütün olarak oluşturduğu ve madde–enerji alışverişi bulunan sistemdir.

1. Örnek ekosistem olarak okul bahçesini ele alalım. (İsterseniz park, kent ormanı veya botanik bahçesi olarak değiştirebilirsiniz.)

2. Gözlem formu – Cansız ve canlı bileşenler

a) Cansız bileşenler (Abiyotik faktörler)

Okul bahçesinde gözlemlenebilecek cansız bileşenler: Güneş ışığı, Hava (oksijen, karbondioksit), Sıcaklık, Toprak, Su (yağmur suyu, sulama suyu), Taşlar, beton zemin, Rüzgâr, Nem

Gözlem formuna şu şekilde yazılabilir: Cansız bileşenler: Güneş ışığı, hava, sıcaklık, toprak, su, taşlar, beton zemin, rüzgâr, nem...

b) Canlı bileşenler (Biyotik faktörler)

Okul bahçesinde gözlemlenebilecek canlı bileşenler: Bitkiler: Ağaçlar, çimler, çiçekler, çalılar, Hayvanlar: Karıncalar, böcekler, arılar, kelebekler, kuşlar, kedi, köpek vb., Mikroorganizmalar: Topraktaki bakteri ve mantarlar (gözle görülmese de vardır), İnsanlar: Öğrenciler, öğretmenler, çalışan personel

Gözlem formuna şu şekilde yazılabilir: Canlı bileşenler: Ağaçlar, çimler, çiçekler, böcekler, karıncalar, kuşlar, kediler, köpekler, insanlar, topraktaki mikroorganizmalar...

3. Cansız ve canlı bileşenler arasındaki ilişkiler

– Güneş ışığı → Bitkiler: Bitkiler güneş ışığını kullanarak fotosentez yapar, besin ve oksijen üretir.

– Toprak + su + mineraller → Bitkiler: Bitkiler kökleriyle su ve mineralleri topraktan alarak büyür.

– Bitkiler → Otçul canlılar: Bazı böcekler ve diğer otçullar bitkilerle beslenir.

– Otçul canlılar → Etçil canlılar: Etçil hayvanlar (örneğin bazı kuşlar ve kediler) otçullarla beslenir.

– Canlılar → Ayrıştırıcılar: Ölü yapraklar, ölmüş böcekler ve diğer organik atıklar mikroorganizmalar tarafından ayrıştırılır, toprağa mineral olarak geri döner.

– İnsanlar → Ekosistem: İnsanlar ağaç dikerek ekosistemi destekleyebilir; çöp atarak, kimyasal kullanarak veya fazla betonlaşma ile ekosisteme zarar verebilir.

Kısa açıklama: Ekosistemde cansız bileşenler (güneş, su, toprak, hava) canlıların yaşamını doğrudan etkiler. Bitkiler bu cansız faktörleri kullanarak besin ve oksijen üretir. Bitkileri otçullar, otçulları etçiller yer. Ölen canlılar ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak toprağa geri kazandırılır. Böylece madde ve enerji akışı sağlanır.

5. Bir ekosistem bileşeni ortadan kalkarsa ne olur?

Örnek 1: Böcekler büyük oranda yok olursa; Böceklerle beslenen kuşlar yeterli besin bulamaz, sayıları azalır. Tozlaşma yapan böceklerin azalması, çiçekli bitkilerin çoğalmasını zorlaştırır. Kuşlar besin bulmak için diğer ekosistemlere göç eder; bu da diğer ekosistemlerdeki dengeleri değiştirir.

Örnek 2: Su miktarı azalırsa (kuraklık); Bitkiler yeterince su bulamaz, solar ve ölür. Bitkilerle beslenen otçul hayvanlar besin bulamaz, sayıları azalır. Otçullarla beslenen etçil canlılar da olumsuz etkilenir. Bitki kökleri azaldığı için toprak tutulamaz, erozyon artar ve başka ekosistemler de etkilenir.

Genel ifade: Ekosistemde bir bileşen ortadan kalktığında besin zinciri ve denge bozulur. Bu durum sadece ilgili ekosistemi değil, komşu ekosistemleri de zincirleme biçimde etkiler.

6. Bileşenler arası etkileşimin ekosistemin işleyişine etkisi

Ekosistemin sağlıklı çalışması, canlı ve cansız bileşenler arasındaki dengeli etkileşime bağlıdır. Güneş, su ve toprak bitkilerin yaşamasını sağlar. Bitkiler besin ve oksijen üretir. Hayvanlar bitkiler ve diğer hayvanlarla beslenir. Ayrıştırıcılar ölü canlıları parçalayarak toprağa mineral olarak geri kazandırır. Bu döngü ve etkileşim bozulursa ekosistemin işleyişi, besin zinciri, madde döngüleri ve enerji akışı da bozulur.

7. Zihin haritası (kısa şema önerisi)

– Merkeze: “Okul Bahçesi Ekosistemi” yazılır.

– Bir ana dal: “Cansız Bileşenler” (güneş ışığı, su, toprak, hava, sıcaklık, rüzgâr, nem vb.)

– Diğer ana dal: “Canlı Bileşenler” (üreticiler: bitkiler; tüketiciler: hayvanlar ve insanlar; ayrıştırıcılar: mikroorganizmalar).

– “İlişkiler” başlığı altında oklarla şu bağlantılar gösterilir:

Güneş → Bitkiler (fotosentez)

Toprak + su → Bitkiler (büyüme)

Bitkiler → Otçullar (besin)

Otçullar → Etçiller (besin)

Ölü canlılar → Ayrıştırıcılar → Toprak (mineral döngüsü)

İnsanlar → (+) ağaç dikme, (−) çevre kirliliği ve betonlaşma

Teraryumda çiçekli–çiçeksiz bitkiler, mantar, termit, solucan ve prokaryotlar birbirine bağlı bir ekosistem oluşturur.

Bu canlılardan herhangi biri ortadan kaldırıldığında besin zinciri ve madde döngüsü bozulur.

Bitkiler olmazsa oksijen üretimi ve diğer canlılar için besin kaynağı azalır, termit ve solucan gibi tüketiciler aç kalır.

Termit ve solucanlar olmazsa toprağın havalanması ve organik maddelerin parçalanması aksar, bitkiler topraktan yeterince besin alamaz.

Mantar ve prokaryotlar olmazsa ölü bitki ve hayvan artıkları parçalanamaz, toprakta mineral dönüşümü yavaşlar, yine bitkiler olumsuz etkilenir.

Sonuç olarak, tek bir canlı bileşenin bile çıkarılması teraryumdaki dengeyi bozar ve zamanla tüm ekosistemin zarar görmesine yol açar.