Ekosistem Ekolojisi

► Dünyamız tüm canlıları içinde barındıran bir yaşam alanıdır. Bu yaşam alanları; ormanlar, çöller, denizler, göller, akarsular ve okyanuslardan ibarettir.

► Canlılar yaşamsal faaliyetlerini ve üremelerini bu alanlarda gerçekleştirirler.

► Canlılar ile yaşadıkları çevre arasında karşılıklı bir etkileşim ve denge vardır.

► Canlıları ve canlıların yaşam alanlarını tanıyabilmek, küresel boyutta görülen sorunlara çözüm bulabilmek için ekosistemi ve ekolojik kavramları bilmemiz gerekir.

► Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini inceleyen biyolojinin alt bilim dalına Ekoloji denir. 

► Ekoloji, yunanca ev, mekan anlamına gelen Oikos ile bilgi ve bilim anlamına gelen Logos kelimelerinin birleşmesiyle oluşur.

► Ekoloji ayrıca yaşamın devamı için gerekli olan madde ve enerji döngülerini de inceleyen bir bilim dalıdır.

► Ekoloji; Organizma, Popülasyon, Komünite, Ekosistem, Biyom ve Biyosfer kavramlarını da inceler. Ekolojideki bu kavramlar küçükten büyüğe doğru ekolojik organizasyon basamaklarını oluşturur.

Biyosfer (Ekosfer): Yeryüzünde canlıları barındıran atmosfer tabakasıdır.

Biyom: Benzer iklim koşulları ve bitki örtüsüne sahip geniş coğrafi alanlara biyom adı verilir. Tropikal yağmur ormanları, çöl biyomları, tundralar biyomlara örnek gösterilebilir.

Ekosistem: Belirli bir alanda yaşayan canlılar ile bu alandaki cansız varlıkların oluşturduğu sistemdir.

Ekosistem = canlılar + cansız çevre

Örneğin; deniz ekosistemi, tatlı su ekosistemi ve karasal ekosistemler, farklı ekosistem türleridir. Ekosistemler dinamik yapılardır ve zamanla değişim gösterebilir. Doğadaki tüm ekosistemler birleşerek biyosferi oluşturur.

Ekosistemler canlı türleri ile cansız çevreden oluşan birlikteliklerdir.

Komünite: Belirli bir alanda yaşayan farklı türlere ait popülasyonların oluşturduğu yaşama birliktelikleridir. Komüniteler içerdiği canlı türlerinin veya canlıların yaşam alanının özelliklerine göre adlandırılabilirler.

Örneğin; tatlı su komüniteleri, kara komüniteleri gibi. Komünite içinde tür çeşitliliği fazladır. Örneğin bir ormanda yaşayan bakteri, bitki, mantar, böcek ve diğer hayvanlar bir araya gelerek komüniteyi oluşturur.

Komüniteler farklı canlı türlerinden oluşur.

Popülasyon: Belirli bir alanda yaşayan aynı türe ait bireylerin oluşturdukları topluluklara popülasyon denir. Örneğin; karadenizdeki hamsiler, ormandaki karaçamlar, Van Gölü'ndeki inci kefali birer popülasyondur.

Ekoloji İle İlişkili Bazı Bilim Dalları

► Ekoloji; popülasyon ekolojisi, komünite ekolojisi, ekosistem ekolojisi şeklindeki alanları kapsayan bir bilimdir.

► Davranış bilimleri, biyocoğrafya, jeoloji, meteoroloji, fizyoloji, biyokimya, genetik gibi bilim dallarıyla etkileşim halindedir.

► Canlıların yaşam sürelerinde etkinliklerini sürdürdükleri ve iletişim halinde oldukları canlı ve cansız bileşenlerden oluşan faktörlerin tamamına Çevre denir. 

► Çevre; bir canlı topluluğunun yaşamsal faaliyetlerini doğrudan etkileyen biyolojik, fiziksel ve kimyasal bileşenlerin tümüdür.

Bazı Temel Ekolojik Kavramlar

► Canlı varlıklar ile bunların etkileşimde olduğu cansız ortamı anlayabilmek için ekolojideki bazı temel kavramları bilmemiz gerekir.

1. Tür: Ortak bir atadan gelen, benzer özellikler gösteren, kendi aralarında çiftleşerek gen alışverişinde bulunan ve kısır olmayan verimli döller oluşturan bireyler topluluğudur. Bir türü tür yapan en temel olay verimli döl oluşturabilmeleridir. Bu türün devamlılığı için gereklidir.

2. Habitat: Canlıların doğal olarak yaşayıp üreyebildikleri yerlere habitat denir. Habitat, bir canlının yaşam alanıdır ve "canlının adresi" olarak tanımlanabilir. Örneğin; bir balığın habitatı akvaryum ya da deniz olabilir. Bir bakterinin habitatı canlı vücudu, toprak ya da su olabilir. İnsanın habitatı kara ekosistemleridir.

3. Ekolojik Niş: Bir canlı türünün içinde yaşadığı habitatında üstlendiği göreve denir. Yani canlının habitatında yaptığı iş olarak tanımlanır.

► Örneğin; bir canlının üremesi, beslenmesi, avlanması, kendini koruması gibi faaliyetler o canlının Ekolojik Nişini oluşturur.

► Kraliçe arının ekolojik nişi yumurta hücresi oluşturarak üremeyi sağlamaktır. Doğadaki bitkilerin ekolojik nişi besin üretmektir.

► Ekolojik niş; türün doğal yaşama ortamıyla karşılıklı etkileşimidir.

4. Biyotop: Komünitelerde yer alan canlı türlerinin yaşamlarını sürdürdükleri coğrafik alanlara Biyotop denir. Örneğin; orman, deniz, göl, çöl gibi alanlar biyotoptur.

5. Ekoton: Komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton denir. Örneğin; orman ve nehir ekosistemleri arasındaki bataklık alan, buna güzel bir örnektir.

Ekoton bölgelerinin özellikleri şunlardır:

► Farklı komünitelerin özelliklerini barındırırlar.

► Tür çeşitliliği ve türler arası rekabet fazladır.

► Birey sayısı azdır.

► Madde dönüşümü hızlıdır.

► Hoşgörü toleransı fazla olan canlı türleri bulunur. Çünkü; iki farklı ekosisteme ait özelliklere dayanabilen türler bulunabilir.

6. Flora: Bir bölgede yaşayan tüm bitki topluluğudur. Örneğin; Türkiye'deki tüm bitkiler Türkiye'nin florasını oluşturur.

7. Fauna: Bir bölgede yaşayan tüm hayvan topluluğudur. Örneğin; Afrika'daki tüm hayvanlar Afrika faunasını oluşturur.

8. Biyokütle (Biyomas): Bir besin piramidinin her basamağında yer alan canlıların taşıdığı toplam organik madde miktarıdır. Örneğin; en fazla biyokütleye üreticiler sahiptir. Çünkü organik madde sentezler ve depolarlar.

9. Çevre Direnci: Aynı türden bireylerin oluşturduğu bir popülasyonun gelişmesine ve büyümesine engel olan her türlü olumsuz dış faktöre Çevre Direnci denir.

► Örneğin; salgın hastalıklar, savaş ve doğal afetler, besin kıtlığı, yaşam alanlarının azalması, rekabet popülasyonun büyümesini engelleyen faktörler olduğu için çevre direnci olarak ifade edilir.

► Popülasyon büyüdükçe belirtilen koşullar oluşur ve çevre direnci de artar.

10. Hoşgörü (Tolerans) Aralığı: Canlıların çevre koşullarına karşı gösterdikleri dayanabilme gücü ve uyum yeteneğidir.

► Canlının çevre koşullarına karşı gösterdiği bu gücün minimum ve maksimum aralığına hoşgörü = tolerans aralığı denir.

► Canlının tolerans aralığı içinde en iyi uyum gösterebildiği ve gelişebildiği alana Optimum Alan denir.

► Optimum olan bir yaşam alanında çevresel koşullar canlı için en uygun koşullardır.

► Hoşgörü aralığı her tür için değişiklik gösterebilir. Örneğin; çöl koşullarına uyum sağlamış bir canlı türü kutup bölgelerindeki yaşam koşullarına uyum sağlayamaz.

11. Kilit Taşı Tür: Bir besin zincirinde ya da besin ağlarında önemli bir etkiye sahip olan türlere Kilit Taşı Tür denir.

► Bir komünitede kilit taşı türlerin birey sayısı diğer türlere göre daha azdır ancak etkileri fazladır.

► Kilit taşı türlerden herhangi birinin nesli tükenirse besin zincirindeki canlılar bu durumdan olumsuz etkilenir.

► Su samurları, deniz kestanelerini yiyerek beslenir. Deniz kestaneleri de çok hücreli alglerden olan kelpleri besin olarak tüketir. Kelpler birçok tür için habitat oluşturur. Bu ekosistemdeki su samurları yok olursa deniz kestanelerinin sayısı artar. Bu da kelplerin azalmasına neden olur. Kelpler azaldığında habitatları bozulan türler de ortadan kalkar.

► Kuzey Pasifik kıyı ekosisteminde su samuru kilit taşı bir türdür.

12. İndikatör = Gösterge Tür: Bir komünitede ortam şartlarından en kolay etkilenen ve hoşgörü aralığı en az olan türlere denir.

► Bu türlerin çevre koşullarına dayanabilme gücü azdır ve komünitelerin en hassas canlılarıdır.

Ekoloji Konusu İçin Lütfen Videoyu Seyrediniz.